امروزه درک مفاهیم و مهارت های مرتبط با سواد مالی به سبب اینکه مصرف کننده را برای بقا در جامعه مدرن و مقاومت در برابر تنوع و پیچیدگی محصولات وخدمات مالی موجود توانا می سازد، ضروری شده است. می توان چنین بیان کرد که داشتن مهارت های مالی در دهه اخیر مهمتر نیز شده است، زیرا با وجود بازارهای مالی پیچیده و رقابت شدید بین موسسات اعتباری برای بدست آوردن سهم بازار بیشتر، تامین اعتبار آسان تر شده و سهولت امکان دسترسی به وام های مختلف و سایر طرق پرداخت منجر به افزایش پرداخت برای مصرف و رشد سریع سطح بدهی افراد وخانواده ها شده است. از سوی دیگر سرمایه گذاری یکی از عوامل مهم توسعه در قرن حاضر است که موجب جذب سرمایه های مردم شده و از طریق بازاراهای سرمایه به هدایت آنها به بخش های مولد اقتصادی می انجامد. بازارهای سرمایه بازارهای پیچیده ای هستند که اساس آنها مبتنی بر تصمیم گیری است و قطعاً افراد تصمیم گیرنده باید از اطلاعات خوبی برخوردار بوده و آموزش های لازم را دیده باشند.

در حال حاضر سواد مالی تعاریف متعددی دارد که اگر بخواهیم تعریفی کامل از سواد مالی داشته باشیم می توان گفت سواد مالی را توانـایی یـک فـرد در اسـتفاده از دانش و مهارتش برای مدیریت اثربخش منابع مالی خود به منظور امنیـت مـالی در طـول عمـر تعریف کرد؛ اما این تعریف شاید برای قشری از جامعه سخت به نظر بیاید و برای راحت تر کردن مفهوم سواد مالی می توان اینطور بیان کرد که سواد مالی ترکیبی از آگاهی، دانش، مهارت، نگرش و رفتار لازم برای تصمیم گیری صحیح مالی و در نهایت دستیابی به رفاه مالی فردی است. همانطور که گفته شد کسب رفاه مالی، مستلزم درک مناسب مباحث و مسائل مالی است. این نیاز از مدت ها قبل در جوامع مدرن درک شده و از سال های اولیه دهه ۹۰ میلادی تحت عناوینی نظیر سواد مالی و مالیه شخصی مطرح شده و با گذشت زمان به اهمیت آن افزوده شده است؛ به گونه ای که امروزه مفاهیم مرتبط با آن در کشورهای غربی به عنوان بخشی از سرفصل دروس مدارس و رشته های مختلف دانشگاهی در نظر گرفته شده است. در این کشورها بنیادهای غیر انتفاعی متعددی وظیفه توسعه سواد مالی را عهده دار هستند و با انجام آزمون های متعدد به اندازه گیری پیشرفت سواد مالی در کشور خود می پردازند. با این وجود هنوز پایگاه یا سامانه خاصی برای سنجش سواد مالی عموم مردم و مهم تر از آن افراد شاغل در بازارهای مالی در ایران پدید نیامده است.

 در حال حاضر در کشورهای مدرن در حوزه اقتصادی و صنعتی از آزمون های متعددی برای سنجش سطح سواد مالی استفاده می کنند که یکی از آن آزمون ها، آزمون طراحی شده توسط سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD) و شبکه بین المللی آموزش مالی (INFE) است. نمره کلی سواد مالی را می توان با استفاده از روش نمره گذاری OECD/INFE محاسبه کرد و همانطور که در تعریف سواد مالی آمده است؛ مجموعه ای از مهارت ها، رفتارها و نگرش های اساسی مالی را اندازه گیری می کند. کسب حداکثر نمره ۲۱ به طور موثر به این معنی است که فردی سطح اولیه ای از درک مفاهیم مالی را کسب کرده و برخی از اصول محتاطانه را در معاملات مالی خود به کار می برد. بنابراین دستیابی به حداکثر میزان دانش اولیه و استفاده از امور مالی را نشان می دهد.

شاید برای برخی این سوال پیش بیاید که کشور ما در حوزه سواد مالی در رنکینگ جهانی چه جایگاهی دارد؟ در حال حاضر طبق آخرین نظرسنجی های  جهانی سواد مالی که در دو سال گذشته انجام شده است و سواد مالی را به عنوان توانایی درک مفاهیم اساسی مالی در تصمیم گیری آگاهانه در مورد پس انداز، سرمایه گذاری و استقراض تعریف می کند ایران در بین ۱۴۳ کشور جهان رتبه ۱۳۰ ام را به دست آورده است. این جایگاه پایین بیشتر به دلیل تاثیرپذیری از شرایط ساختاری و مداخله گر از قبیل ضعف سیستم آموزشی کشورو پیچیدگی مؤلفه های اقتصاد همانند عدم درک صحیح از نرخ تورم، بیکاری، نرخ بهره، تولید ناخالص داخلی، بازار سهام و...، افراد دارای سواد مالی ناکافی به دست آمده است. البته در بخشی نیز تصمیم گیری های مالی اشتباه که زندگی افراد را تحت تأثیر قرار داده و باعث کاهش سطح رفاه مالی آن ها نیز می شود موثر است.

در حال حاضر بالاترین سطح سواد مالی در سراسر جهان، در کشورهای دارای اقتصاد پیشرفته ، به ویژه اروپای غربی و کشورهای انگلیسی زبان وجود دارد. در آمریکای جنوبی هیچ کشوری وجود ندارد که بیش از ۵۰٪ مردم سواد مالی داشته باشند و این سطح فقط یک کشور در کل آفریقا است.

  همچنین ارتباط معناداری بین افزایش سطح سواد مالی در جامعه با افزایش رفاه در کشور های بررسی شده وجود دارد. از مقایسه سطح سواد مالی در کشور ها با شاخص رفاه لگاتوم مشخص می شود که کشور های دارای سطح سواد مالی بالا دارای سطح رفاه بیشتری در مقایسه با کشور های دارای سطح سواد مالی پایین می باشند. در شاخص رفاه لگاتوم کشور ها  در ۹ حوزه اقتصاد، فرصت‌های کسب و کار، حکومت‌داری، آموزش، سلامت، امنیت و ایمنی، محیط زیست، آزادی های فردی و سرمایه اجتماعی مقایسه می شوند در نموارد زیر کشورهای نروژ، دانمارک و سوئد که دارای بالاترین سطح سواد مالی هستند، بالاترین رتبه رفاه اقتصادی را نیز به دست آورده اند. لازمه افزایش رفاه که ارتباط مستقیمی با افزایش تولید دارد افزایش آموزش و به ویژه سواد مالی در سطح جامعه است. 

برای ارتقا سطح سواد مالی در جامعه که قطعا اثرات بسیاری در سطح رفاه جامعه و افزایش تولید دارد، می توان از راهبردهایی برای آموزش سواد مالی از قبیل برگزاری کارگاه ها و سمینارهای آموزشی، برگزاری دوره های آموزشی میان مدت و بلند مدت، استفاده از مجله، بروشور و کتاب، فرهنگ سازی گسترده ازطریق رسانه ملی استفاده کرد، که خلع این ابزار و بسترها در کشور بسیار محسوس و مشهود است.

این موضوع با اهمیت در ایران و به ویژه در بازار سرمایه توسط نهادهای مختلف از جمله سازمان بورس و اوراق بهادار، فرابورس ایران، بورس اوراق بهادار تهران، شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس و سایر نهاد های مختلف دولتی و خصوصی پیگیری شده است اما با بررسی های صورت گرفته و مشاهده رفتار مردم در سال های اخیر در بازار های مالی از جمله بازار سرمایه، سکه و دلار و همچنین مسکن می توان به این نتیجه رسید که علی رغم همه تلاش هایی که در این امر صورت گرفته است، تاثیر محسوسی در زمینه تصمیم گیری درست عموم مردم صورت نپذیرفته است.

توسعه آموزش همگانی و فراهم نمودن موجبات افزایش سطح سواد مالی یکی از وظایف اصلی دولت ها می باشد که علاوه بر پاسخ دهی به نیازهای فرهنگی و اجتماعی می تواند زمینه رشد و پیشرفت جامعه که توسعه را به دنبال دارد فراهم نماید و این مهم نیاز به توجه ویژه و خاص نهاد های مرتبط و تصمیم گیر در سطح کلان از جمله وزارت امور اقتصادی و دارایی، سازمان برنامه و بودجه و همچنین الزام دستگاه های مرتبط توسط مجلس شورای اسلامی به انجام این وظیفه مهم دارد.

سجاد موحد- مدیرعامل مرکز مالی ایران