*ترکیه، برنده جنگ گاز
در این میان تنها کشوری که از آب گل‌آلود، ماهی درشتی صید کرد، ترکیه بود. بر اساس اعلام اردوغان (رئیس جمهور ترکیه) آنکار قرار است گاز روسیه را از طریق لوله های خود به اروپا برساند. انتشار این خبر عجیب نشان میدهد که حالا ترکیه نقش واسطه‌ای مهمی میان اروپا و روسیه ایفا میکند. درواقع هم روسیه گاز میفرشد، هم اروپا زمستان را سر میکند و هم ترکیه از این واسطه‌گری سود میبرد. تنها کشوری که با تعلل از برد در این بازی جاماند، ایران است.
*ایران میتواند به اروپا گاز صادر کند؟
اما در این میان، سوال مهمی که مطرح میشود این است که آیا ایران میتوانست در حل این چالش جهانی نقشی داشته باشد و گاز به اروپا صادر کند یا خیر؟ برخی اعتقاد دارند که ایران نه گاز کافی برای صادرات دارد و حتی اگر گاز هم داشته باشد، مسیری برای انتقال گاز به اروپا ندارد.
*حذف ایران از ناباکو به دلیل مشکلات سیاسی در سال 88
پیش از این هم زمزمههایی از صادرات گاز ایران به اروپا وجود داشت که هربار به دلایل مختلفی به بن‌بست خورد. «ناباکو» را میتوان یکی از همین طرح‌های به فرجام نرسیده دانست، که قرار بود گاز منطقه دریای خزر را از طریق ارزروم ترکیه به اتریش برساند اما در سال 2010 (1388) اعضای کنسرسیوم ناباکو در نشست آنکارا ایران را رسما به دلیل مشکلات سیاسی کشور از این پروژه حذف کردند. اگرچه این پروژه در نهایت ملغی شد اما نکته قابل توجه این است که اروپا، آمریکا و حتی روسیه هرکدام با توجه به منافع کشور خود مخالف ورود ایران به خط لوله بودند.
*سرمایه‌گذاری اروپا در ایران برای شست انحصار روسیه
تجربه دیگری که در این زمینه اتفاق افتاد به سال 2016 برمیگردد. به گفته مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا، در ماه می ۲۰۱۶ قرار شد چند شرکت اروپایی از جمله رویال داچ شل با ایران قراردادهای بلندمدتی در حوزه انرژی و به خصوص گاز منعقد کنند. هیات‌هایی برای مذاکره به ایران آمدند. قرار بود اروپا در حوزه انرژی ایران سرمایه‌گذاری کند. این سرمایه‌گذاری هم به نفع ایران بود و منابع ارزی زیادی برای ایران داشت و هم به اروپا اجازه می‌داد انحصار روسیه در حوزه گاز را بشکند. اما ناگهان روند ماجرا تغییر کرد و در اگوست ۲۰۱۶ تهران شرایط عجیبی برای ادامه همکاری وضع کرد. شرایط ایران به گونه‌ای بود که نشان می‌داد تمایلی برای این همکاری و صادرات گاز به اروپا ندارد.
*روسیه جلوی سرمایه‌گذاری توتال در ایران را گرفت!؟
عمادی درباره نقش روسیه در زمینه صادرات گاز ایران به اروپا توضیح داد: «در سال ۲۰۱۷ در سفر پوتین به تهران، مشاور انرژی او هم حضور داشت. در آن سفر قرار شد روسیه ۲۳ میلیارد دلار در بازار انرژی ایران سرمایه‌گذاری کند. آن زمان توتال و بی‌پی قرار بود وارد بازار انرژی ایران شوند. اما زمانی که نمایندگان این شرکت‌ها با ایران برای دور دوم و سوم مذاکرات تماس گرفتند، تهران اعلام کرد این موارد در یک توافق راهبردی به روسیه واگذار شده است. اما روسیه نه خودش در ایران سرمایه‌گذاری کرد و نه اجازه داد اروپایی‌ها سرمایه‌گذاری کنند.
*منابعی برای صادرات نداریم
با این اوصاف، مسئله اینجاست که اگر ایران حتی مسیر ارسال گاز به اروپا را داشته باشد آیا میزان تولید گاز در ایران اجازه صادرات میدهد؟ طبق گفته مقامات شرکت ملی گاز، تولید گاز ایران روزانه حدود ۸۰۰ تا ۸۱۰ میلیون مترمکعب و مصرف گاز حدود ۷۵۰ میلیون مترمکعب است. اگر صادرات ایران را نیز به این مقدار مصرف اضافه کنیم میتوان گفت که میزان مصرف از تولید گاز در کشور بیشتر است. صادرات گاز ایران اکنون به دو کشور ترکیه و عراق انجام میشود، حدود 30 میلیون مترمکعب از آن سهم ترکیه و حدود 40 میلیون متر مکعب نیز به عراق تعلق دارد. این در حالی است که اروپا حدود ۳۸ تا ۴۰ درصد گاز طبیعی خود( معادل سالانه ۱۳۰ میلیارد مترمکعب گاز) را از کشور روسیه دریافت میکند و این میزان حدود ۸۰ درصد گاز صادراتی روسیه است. از سوی دیگر تولید روزانه روسیه امسال از مرز ۲ میلیارد مترمکعب یعنی بیش از دو برابر تولید ایران، عبور کرده و نسبت به سال ۲۰۲۱ حدود ۱۰ درصد بیشتر است. یعنی تولید سالانه روسیه امسال به ۷۶۲ میلیارد مترمکعب خواهد رسید.
*نیاز به سرمایه‌گذار داریم
با توجه به اینکه ایران سومین ذخایر گاز جهانی را در اختیار دارد، میتوان گفت برای تبدیل شدن به یک مهره پرنفوذ جهانی، منابع لازم را داریم اما اراده و سرمایه‌ای برای تولید بیشتر وجود ندارد. به گفته معاون وزیر نفت اگر ایران بخواهد در یک بازه زمانی 10 ساله تولید گاز خود را دو برابر کند یعنی به حدود ۱.۵ میلیارد مترمکعب در روز برساند باید در این بازه زمانی ۹۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند. این مهم دقیقا اتفاقی است که در سال 2016 و طرح لوله پارس جنوبی امکان اجرایی شدن آن وجود داشت. اگر ایران میخواهد مهره قوی در بازار گاز جهانی باشد، تنها یک راه وجود دارد. اینکه یا با برداشته شدن تحریم‌ها امکان سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها را فراهم کند و یا دست همکاری به شرکت‌های روسی دهد. برخی کارشناسان اعتقاد دارند با توجه به بزرگ شدن میزان تولید گاز ایران در صورت سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها و امکان تبدیل شدن ایران به آلترناتیو روسیه در صادرات گاز جهانی و شکسته شدن انحصار این کشور، سرمایه‌گذاری روسیه در این حوزه چندان منطقی نیست و روسیه بار دیگر اتفاقات سال 2016 را تکرار میکند. با این حال باید اذعان کنیم که در حال حاضر ایران امکان رقابت با روسیه را ندارد اما اگر سرمایه‌گذاری ها انجام شود، آن زمان شاید رقیب قدرتمندی به حساب بیاید.
خبرنگار: گلاره کحالی
نظر شما