فعالان بازار آتی:
خریداران: افرادی که قصد دارند در آینده کالایی را خریداری کنند و نگران افزایش قیمت آن هستند.
فروشندگان : افرادی مانند کشاورزان که در آینده قصد فروش کالای خود را دارند و نگران کاهش قیمت آن هستند.
نوسانگیرها : اشخاصی که نه قصد خرید داشته و نه در حال حاضر کالایی برای فروش دارند و صرفا می‌خواهند با پیش بینی صحیح تغییرات قیمت‌ها، در این بازار سود به دست آورند.
قرارداد آتی چیست؟
برای مثال فرض کنید ۱۰۰ کیلو پسته را هرکیلو ۲۰۰ هزار تومان میخریم و درجا ۲۰ میلیون تومان پرداخت میکنیم، این یک معامله نقدی است.
در قرارداد آتی ۱۰۰ کیلو پسته برای سال بعد میخواهیم، ازاین‌رو با باغدار توافق میکنیم که بار سال بعد را با قیمتی مشخص و در زمانی معین به ما بفروشد. حال فرض کنیم تا مدت سررسید قرارداد، قیمت پسته کیلویی ۱۵۰ هزار تومان شد، در حالیکه شما کیلویی ۲۰۰ هزار تومان پیش خرید کرده‌اید، در این صورت احتمالا بیخیال خرید شده و به باغدار مراجعه نمی‌کنید، باغدار که از همه‌جا بی‌خبر است، محصول را برای شما آماده کرده که در نهایت روی دستش میماند. بنابراین برای اینکه طرفین توافقات را نقض و معامله را یک طرفه فسخ نکنند، مبلغی به عنوان تضمین به فردی مورد اعتماد به عنوان وجه تضمین میدهیم. مثلا هرکدام از شما، ۲ میلیون تومان پیش یک شخص مورداعتماد می‌گذارید. اگر شما برای تحویل گرفتن محصول مراجعه نکنید، این مبلغ به عنوان جریمه به فروشنده و اگر فروشنده پسته را تحویل ندهد، شما جریمه دریافت می‌کنید.
اصطلاحات رایج در قراردادهای آتی
*دارایی پایه
در قراردادهای آتی، دارایی یا کالایی که قرارداد بر روی آن منتشر میشود را اصطلاحا دارایی پایه می‌نامند.
*اندازه قرارداد
در قراردادهای آتی، اندازه هر قرارداد توسط بورس مشخص میشود و سرمایه گذاران می توانند مضرب‌های صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند. به‌عنوان‌مثال اندازه هر قرارداد زعفران صد گرم است. بنابراین فرد می‌تواند ۵ قرارداد آتی زعفران تهیه کند.
*سررسید قرارداد
قراردادهای آتی بر روی هر دارایی، تاریخ سررسید مشخص و استانداردی دارند و فقط در سررسیدهای تعیین شده امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.
موقعیت‌های قراردادهای آتی
*موقعیت تعهدی باز
موقعیت تعهدی باز، موقعیتی است که معامله‌گر هنوز موقعیت خود را نبسته یا قرارداد را تسویه نکرده یا تحویل دارایی و معاوضه فیزیکی رخ نداده است. براساس دستورالعمل قراردادهای آتی، یک معامله‌گر نمی‌تواند بیش ازحد مشخصی معامله درحال انجام یا موقعیت باز داشته باشد.
*موقعیت تعهدی خرید
فردی که در بورس، قرارداد آتی را خریداری میکند و خود را متعهد به خرید دارایی پایه براساس ضوابط استاندارد بورس در تاریخ معین میکند، به اصطلاح موقعیت خرید یا موقعیت تعهدی خرید اتخاذ کرده و درصورتی که موقعیت خود را تا سررسید نگه دارد، باید دارایی پایه قرارداد را خریداری کند.
*موقعیت تعهدی فروش
فردی که در بورس قرارداد آتی را می‌فروشد و متعهد به تحویل دادن دارایی پایه براساس ضوابط استاندارد بورس در سررسید است، اصطلاحا موقعیت فروش یا موقعیت تعهدی فروش، اختیار میکند. درصورتی که این فرد موقعیت خود را تا زمان سررسید حفظ کند باید دارایی پایه را تحویل دهد.
مزایای معاملات آتی
*پوشش ریسک: هدف از پوشش ریسک حداقل کردن یا از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات قیمتی است. برای مثال یک کشاورز که نگران کاهش قیمت محصول خود در آینده است با اتخاذ موقعیت فروش می‌تواند خود را نسبت به نوسان قیمت بیمه کند.
*استفاده از اهرم مالی: شما میتوانید با میزان پول کمتری، حجم بیشتری معامله انجام داده و درنهایت بتوانید سود (زیان) های بیشتری بدست بیاورید(در واقع اهرم مالی باعث چند برابر شدن سود و زیان است).
*نقدشوندگی بالای معاملات: معالمه‌گرانی که دارایی پایه یا کالا ندارند هم می‌توانند فروشنده باشند. در قراردادهای آتی امکان پیش‌فروش دارایی وجود دارد و فرد می‌تواند در صورت تمایل به انجام قرارداد، در سررسید دارایی را از بازار فیزیکی تهیه و تحویل دهد. این عمل سبب افزایش نقدشوندگی بازار آتی میشود.
مزایای معاملات آتی
*تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای: در بازار آتی به دلیل ماهیت تعهدی قراردادها، مبلغی تحت عنوان وجه تضمین از طرفین معامله توسط اتاق پایاپای دریافت میشود. این اتاق نقش مهمی در تضمین عملکرد مالی معاملات داشته و به عنوان پشتوانه قابل اطمینان برای طرفین معالمه عمل میکند
*کارمزد اندک و معافیت مالیاتی: کارمزد معاملات قراردادهای آتی بسیار کمتر از معاملات سهام است.
| کالا |
نوع |
کارمزد (براساس ارزش هر قرارداد) |
|||
| کارگزار |
بورس کالا |
حق نظارت سازمان |
جمع |
||
| زعفران نگین زعفران پوشال زیره سبز |
خریدار |
۰.۰۰۰۴ |
۰.۰۰۰۲ |
۰.۰۰۰۰۸ |
۰.۰۰۰۶۸ |
| فروشنده |
۰.۰۰۰۴ |
۰.۰۰۰۲ |
۰.۰۰۰۰۸ |
۰.۰۰۰۶۸ |
|
| پسته نقره صندوق طلا لوتوس |
خریدار |
۰.۰۰۰۴ |
۰.۰۰۰۲ |
- |
۰.۰۰۰۶ |
| فروشنده |
۰.۰۰۰۴ |
۰.۰۰۰۲ |
- |
۰.۰۰۰۶ |
*بازاری دو طرفه: چه قیمت‌ها افزایش یابند و چه کاهش، با پیش‌بینی صحیح میتوانید در این بازار سود کسب کنید. در واقع برخلاف معاملات سهام که تنها از افزایش قیمت آن میتوانید سود کسب کنید، در بازار آتی کالا اگر پیش‌بینی کاهش قیمت یک کالا را در آینده دارید، میتوانید با ورود به موقعیت فروش سود کسب کنید.
*تسویه حساب روزانه: به منظور کاهش ریسک عدم ایفای تعهدات، سود و زیان مشتریان در پایان هر روز معاملاتی به حساب آن‌ها منظور میشود.
اهرمی بودن قراردادهای آتی
خاصیت اصلی اهرم چنان است که با وارد کردن نیرویی کم عملکردی چندین برابری دارد. با این ویژگی در معاملات آتی می‌توانیم با چندین برابر پول خود در بازار آتی معامله کنیم.
به‌عنوان‌مثال، فرض کنید که می‌دانید قرار است به زودی قیمت پسته ۲۰ درصد افزایش پیدا کند. در قرارداد عادی اگر شما سرمایه‌ای ۱۰ میلیون تومانی داشته باشید و تمام آن را پسته بخرید و پس از گران شدن به بازار عرضه کنید، ۲ میلیون تومان سود می‌کنید. اما در قرارداد آتی اگر پسته را با اهرم ۱۰ ببندید. در این صورت با ۱۰میلیون وجه تضمین میتوانید معادل ۱۰۰ میلیون تومان پسته بخرید. اگر پسته ۲۰ درصد گران شود، شما ۲۰ میلیون تومان سود می‌کنید. یعنی با ۱۰ درصد افزایش قیمت، پول شما ۳ برابر میشود. البته ریسک این موضوع بسیار بالاست چرا که اگر قیمت پسته ۱۰ درصد کاهش پیدا کند، شما ۱۰ میلیون تومان ضرر کرده و کل پول خود را با یک منفی ۱۰% از دست می‌دهید.
نحوه انجام معاملات قرارداد آتی
برای انجام معاملات قرارداد آتی، ابتدا نیاز به دریافت کد معاملاتی قرارداد آتی دارید که بعد از ثبت درخواست و بررسی اطلاعات حساب بانکی و تایید مدارک شما توسط کارگزار، کد شما صادر خواهید شد. سپس میتوانید با مراجعه با سامانه اینترنتی معاملات آتی در کارگزاری خود، با گذراندن مراحل زیر اقدام به معامله کنید:
• واریز وجه تضمین اولیه
• ثبت سفارش خرید یا فروش آتی
• انجام معاملات طبق قوانین
محصولات مورد معامله در بازار آتی
محصولات: نقره – پسته - زیره - زعفران رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) - زعفران رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی) _ صندوق طلا
نماد معاملاتی: SIL_ _ CS _ PS ETC_ OSF_ SAF
نکته: پیش از این آتی سکه هم در این لیست وجود داشت که به معاملات آن ممنوع شد.
نظر شما