«مهدی محمودی، مشاور توسعه ابزارهای سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری وشکوفایی» در گفت‌وگو با خبرنگار بیدار بورس در خصوص نقش شرکتهای دانش بنیان در توسعه اقتصاد بیان کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان نقش بسیار مهم و رو به رشدی در اقتصاد ایران ایفا می‌کنند. با توجه به تحولات جهانی در زمینه فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، ایران نیز به توسعه این نوع شرکت‌ها به‌عنوان یکی از راه‌های اصلی پیشرفت اقتصادی توجه ویژه‌ای کرده است، به طور کلی، شرکت‌های دانش‌بنیان نقشی محوری در تغییر ساختار اقتصادی ایران از یک اقتصاد مبتنی بر منابع طبیعی به یک اقتصاد دانش‌بنیان و پایدار دارند. این شرکت‌ها در خط مقدم توسعه فناوری‌های نوین و نوآوری‌ها در ایران قرار دارند که به تولید محصولات و خدمات جدید و بهبود فرآیندها از طریق استفاده از علم و دانش می‌پردازند، همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان با تولید محصولات پیشرفته داخلی، منجر به کاهش وابستگی به واردات و تقویت تولید داخلی کشور خواهند شد و این امکان را فراهم می‌کنند که کشور در بسیاری از زمینه‌های فناوری و صنعتی به خودکفایی برسد و نیاز به واردات کالاهای پیچیده نیز کاهش یابد .مساله مهم بعدی اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان ضمن افزایش اشتغال در کشور با تولید محصولات و خدمات فناورانه، بازارهای جدید بین‌المللی را هدف قرار می دهند و به توسعه صادرات غیرنفتی در کشور کمک می کنند که این امر نه تنها به درآمدهای ارزی کشور کمک می‌کند بلکه جایگاه ایران در بازارهای جهانی فناوری را نیز تقویت می‌کند، بنابراین شرکتهای دانش بنیان نقش و اهمیت ویژه ای در رشد و توسعه اقتصاد کشور دارند، البته که این شرکتها با چالش های متعددی مانند تأمین مالی، قوانین و مقررات پیچیده، مسایل حاکمیت شرکتی و محدودیت‌های بین‌المللی مانند تحریم‌ها مواجه هستند.

به مشکلاتی مثل تامین مالی و حاکمیت شرکتی اشاره کردید به نظر مهمترین مشکلات مربوط به شرکتهای دانش بنیان در حال حاضر چیست؟

شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران با وجود پتانسیل بالا برای رشد و توسعه، با چالش‌های متعددی مواجه هستند که بر روند فعالیت و موفقیت آن‌ها تأثیر می‌گذارد. همان‌طور که اشاره شد مهم‌ترین مشکلات مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان، دسترسی به منابع مالی و مسایل مربوط به حاکمیت شرکتی است، بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان در مراحل اولیه رشد خود با مشکلات تأمین مالی مواجه هستند و در ادامه با مشکلات مربوط به حاکمیت شرکتی نیز دست و پنجه نرم می کنند، البته در چند سال اخیر و با تصویب قانون حمایت از شرکتهای دانش بنیان و قانون جهش تولید دانش بنیان اقدامات موثری در خصوص تامین مالی و حمایت از شرکتهای دانش بنیان انجام پذیرفته است، از مشکلات دیگر شرکتهای دانش بنیان می توان به نبود امکانات زیرساختی پیشرفته ، مشکلات مربوط به فرآیندهای ثبت اختراع و حمایت از مالکیت فکری ، محدودیت در صادرات و تحریم‌های بین‌المللی، کمبود نیروی کار متخصص و حفظ آن، ناپایداری و تغییرات مکرر در سیاست‌های حمایتی دولت و کافی نبودن حمایت‌های مالی و قانونی اشاره کرد.

به تصویب قوانین در خصوص شرکتهای دانش بنیان اشاره فرمودید، در حال حاضر چه قوانینی وجود دارد و چه فرصت هایی در قوانین دیده شده است؟

همان طور که مستحضر هستید اکوسیستم نوآوری کشور پس از ابلاغ قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری‌ها و اختراعات در آبان ماه ۱۳۸۹ و قانون جهش تولید دانش بنیان در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفت و صندوق نوآوری و شکوفایی که مطابق با قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان تاسیس شد نیز نقش بسزایی در تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات و شکوفاسازی و کاربردی نمودن دانش فنی از طریق ارائه تسهیلات و ابزارهای متعدد سرمایه گذاری ایفا کرده است، هر چند مزیت‌های متعددی در قانون جهش تولید دانش بنیان در نظر گرفته شده است از جمله معافیت مالیاتی کارکنان شاغل در پارک‌های علم و فناوری و اعتبار مالیاتی برابر با هزینه انجام شده برای فعالیت های تحقیق و توسعه، لیکن در قانون جهش تولید دانش بنیان فرصت های جذابی برای شرکت های دانش بنیان در بستر بازار سرمایه دیده شده است که به نظرم باید مورد توجه قرار گیرد و در صورت عملیاتی نمودن منجر به توسعه اکوسیستم نوآوری در کشور خواهد شد.

لطفا در خصوص فرصت های دیده شده در قانون جهش تولید دانش بنیان که مرتبط به بازار سرمایه است توضیح بفرمایید؟

مطابق با ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش بنیان حداکثر سی درصد (۳۰%) سرمایه¬گذاری مستقیم شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران و یا بازار اول و یا دوم فرابورس ایران در شرکتها و مؤسسات دانش‌بنیان و فناور مشمول معافیت مالیاتی خواهد بود، بابراین شرکت‌های بورسی باید از این فرصت استفاده کنند و نیازهای خود را با سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش بنیان مرتفع سازند تا ضمن استفاده از ظرفیت‌های داخلی کشور از معافیت مالیاتی ذکر شده در این قانون نیز بهره‌مند شوند؛ البته که سازمان امور مالیاتی باید مسیر استفاده از این ظرفیت‌ها را هموار کند.

همچنین مطابق با مفاد ماده قانونی فوق الذکر معادل ۱۰۰ درصد سرمایه‌گذاری غیرمستقیم شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران و یا بازار اول و یا دوم فرابورس ایران در تأسیس یا افزایش سرمایه صندوق‌های پژوهش و فناوری و صندوق‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری موضوع بندهای (۲۰) و (۲۱) ماده (۱) قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که فعالیت آنها در تأمین مالی فناوری و نوآوری و فعالیت های دانش بنیان به تأیید شورای راهبری فناوری ها و تولیدات دانش بنیان رسیده باشد به‌عنوان اعتبار مالیاتی با قابلیت انتقال به سنوات آتی به شرکت‌ها و مؤسسات متقاضی اعطاء می‌شود و به همین میزان از مالیات قطعی‌شده سال تخصیص سرمایه مذکور یا سال‌های بعد، کسر می‌شود که این مساله هم به نظرم آنچنان که باید مورد توجه شرکت‌ها قرار نگرفته است و شرکت‌های بورسی باید با سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی، ضمن تامین نیازهای خود، از فرصت های معافیت مالیاتی ذکر شده در قانون که بسیار جذاب است؛ استفاده کنند.

ظرفیت دیگری که در قانون جهش تولید دانش بنیان وجود دارد در ماده ۱۷ قانون تصریح شده است مبنی بر اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق‌های پژوهش و فناوری غیردولتی مجازند به عنوان رکن ضامن برای تأمین مالی در بازار سرمایه فعالیت نمایند و سازمان بورس و اوراق بهادار نیز مکلف است ضمن تسهیل انتشار انواع صکوک در طرح‌های فناورانه، امکان تخصیص بخشی از منابع صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار را در صندوق‌ها و نهادهای مالی موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که در حوزه تأمین مالی فناوری و نوآوری فعالیت می‌کنند، فراهم کند. بنابراین در این ماده به دو فرصت اشاره شده است؛ اول اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی و صندوق‌های پژوهش و فناوری در انتشار أوراق می‌توانند رکن ضامن را داشته باشند که با توجه به شرایط صندوق نوآوری و شکوفایی در صدور ضمانتنامه انتظار می‌رود هزینه تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان کاهش یابد و سازمان بورس هم باید مسیر انتشار اوراق در طرح‌های فناورانه را تسهیل کند. مساله بعدی اینکه صندوق‌های سرمایه‌گذاری مجازند بخشی از منابع خود را در صندوق‌ها و نهادهای مالی که در حوزه تامین مالی فناوری و نوآوری فعالیت می‌کنند، سرمایه‌گذاری کنند که اجرایی کردن این مورد منجر به تزریق منابع در اختیار صندوق‌های سرمایه‌گذاری به اکوسیستم نوآوری کشور خواهد شد و زمینه انتشار اوراق و تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان را نیز تسهیل خواهد کرد.

نکته آخر اینکه مطابق با قانون فوق الذکر ، سازمان‌های توسعه‌ای مجازند در طرحهای فناورانه مصوب شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان به صورت مستقیم یا از طریق بازار سرمایه و یا به صورت غیرمستقیم از طریق عاملیت صندوق نوآوری و شکوفایی سرمایه گذاری نمایند که این مساله هم مسیر سازمان‌های توسعه‌ای برای سرمایه‌گذاری در اکوسیستم نوآوری را هموار کرده است که با توجه به تخصص و منابع در اختیار این سازمان‌ها، به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری سازمان‌های توسعه‌ای در شرکتهای دانش بنیان در بستر بازار سرمایه ضمن حمایت از اکوسیستم نوآوری کشور، فرصت‌های جذابی برای سرمایه‌گذاری سایر سرمایه‌گذاران نیز فراهم می آورد.

نقش بانک ها و موسسات اعتباری در توسعه اکوسیستم نوآوری چگونه است؟

به سوال خیلی خوبی اشاره فرمودید، مطابق با ماده ۱۸ قانون، سرمایه‌گذاری مشترک بانکها و مؤسسات اعتباری با صندوق نوآوری و شکوفایی در طرح های مصوب شورای راهبری فناوری ها و تولیدات دانش بنیان از شمول فعالیت های غیربانکی مستثنی شده و به¬عنوان فعالیت بانکی تلقی می شود، بنابراین بانک ها و صندوق نوآوری می توانند سرمایه گذاری های مناسبی در طرحهای مصوب شورای راهبری فناوری ها و تولیدات دانش بنیان داشته باشند که ضمن حمایت از اکوسیستم نوآوری در نهایت با عرضه سهام شرکت‌های سرمایه پذیر در بازار سرمایه نسبت به شناسایی سود نیز اقدام نمایند.

نقش بازار سرمایه در توسعه اکوسیستم نوآوری چیست؟

همان طور که اشاره شد شرکتهای دانش بنیان نقش بسیار مهمی در رشد اقتصاد کشور خواهند داشت و دولت و سیاست گذاران در چند سال اخیر توجه بیشتری به این شرکتها داشته اند و در حال حاضر صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان بازوی اجرایی دولت حمایت های بسیار متعددی از شرکت‌های دانش بنیان ارایه می نماید، در گذشته متاسفانه بازار سرمایه آنچنان که باید نقش موثری در رشد و توسعه این شرکت‌ها نداشته است لیکن در حال حاضر با تاسیس بازارنوآفرین شرکت فرابورس ایران که قرار است مسیر پذیرش و عرضه سهام شرکت‌های دانش بنیان در بازار سرمایه را تسهیل کند و همچنین، امکان تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز و خصوصی که زمینه جذب سرمایه و اختصاص آن به حوزه های استارتاپی را فراهم کرده است و توسعه ابزارهای سرمایه‌گذاری جدید از جمله امکان تاسیس شرکت پروژه، امکان انتشار اوراق تامین مالی کوچک و کوتاه مدت و تامین مالی جمعی و سایر ابزارهای در دست طراحی، بازار سرمایه نقش پررنگی در توسعه اکوسیستم نوآوری کشور دارد، البته که صندوق نوآوری و شکوفایی با فراهم کردن امکان تامین مالی جمعی، پیگیری تسهیل در پذیرش و عرضه شرکتهای دانش بنیان در بازار سرمایه، پذیرش رکن ضامن در انتشار اوراق تامین مالی و تسهیل انتشار اوراق، مشارکت در تاسیس صندوق های سرمایه گذاری خصوصی و مخاطره آمیز ، مشارکت در طرح‌های سرمایه‌گذاری و همچنین طراحی سایر ابزارهای سرمایه‌گذاری در حال حاضر حمایت‌های متعددی به شرکت‌های دانش بنیان ارایه می‌کند که بازار سرمایه می‌تواند به تسهیل و تعمیق ابزارهای فوق الذکر کمک شایانی کند. امیدوارم سازمان بورس و اوراق بهادار زمینه اجرایی نمودن ابزارهای موثر در توسعه اکوسیستم نوآوری کشور را نیز فراهم آورد، از نکات مفید دیگری که بازار سرمایه در توسعه اکوسیستم نوآوری کشور دارد موضوع حاکمیت شرکتی است که شرکتها قبل از پذیرش و عرضه در بازار سرمایه باید اصول حاکمیت شرکتی را نیز طراحی و اجرا نمایند که این مورد نیز به پایداری شرکت‌های دانش بنیان کمک موثری خواهد کرد.